ETHIEKBLOG FOOD FOR THOUGHT #2 ZADEN VAN ONS VOEDSEL

Neem een moment om stil te staan bij ‘voedsel’. Wat komt er in je op? Dat lekkere croissantje dat je vanochtend hebt gegeten? Die overheerlijke poké bowl van dat afhaalrestaurant? De soep die je bij je ouders voorgeschoteld krijgt? Logisch, dat zijn belangrijke ervaringen waarin je voedsel tot je neemt. Maar dacht je ook aan al wat er voorafgaat aan een lekkere maaltijd? Het telen van groenten en granen? Of zelfs nóg een stapje terug, naar de zaden waaruit ons voedsel is ontstaan? In deze blog staat SFYN-lid Imke stil bij de wereld die schuilgaat achter de zaden van ons voedsel.

 

Belang van zaden voor voedselvoorziening

Hoewel je waarschijnlijk, net als ik, niet meteen stilstaat bij zaden als je aan voedsel denkt, vormen deze wel echt de bouwstenen van ons voedsel. Het heeft gevolgen voor de kwaliteit en diversiteit van voedsel, onze gezondheid en behoud van voedseltradities. Zoals je hieronder kunt zien gebruiken we eigenlijk maar een klein deel van alle eetbare planten als voedselbronnen. En een groot deel van de kennis hierover lijkt al verloren te zijn.

Bron: FAO

Hoewel deze bron ietwat verouderd is, zijn de meeste cijfers nog steeds relevant. We zijn dus wereldwijd afhankelijk van maar enkele gewassen. Maar wat doen we als een van deze gewassen het niet redt door bijvoorbeeld een veranderend klimaat? Hoe afhankelijk zijn we van deze gewassen en hun zaden?

Steeds minder zaden

Ik ging op onderzoek uit en kwam erachter dat in 80 jaar tijd 93% van de variatie in voedselzaden in de V.S. verloren is gegaan, zie de afbeelding hieronder.

Bron: National Geographic

Het verlies van zaden draagt bij aan een kleinere verscheidenheid van voedsel op ons bord. Toen er na de Tweede Wereldoorlog grote hongersnoden waren, is ingezet op het fors verhogen van de productiviteit van landbouw om iedereen te kunnen blijven voeden. Uit de toenemende industrialisatie van landbouw volgden grote monocultuur landbouwvelden, wat op korte termijn de meest effectieve strategie leek om voldoende voedsel te produceren. Echter, dit bracht schrikbarende gevolgen met zich mee, zoals het uitputten van de bodem, wat vraagt om het gebruik van kunstmest. Ook had dit een slechte invloed op de diversiteit aan gebruikte zaden. Hoewel aan het ene probleem dus iets werd gedaan, hielp het andere problemen in de hand.

Het zadenmonopolie

Een andere reden voor de grote daling in het gebruik van zaden heeft te maken met het monopolie dat een aantal grote bedrijven hebben. In 2016 zouden 10 bedrijven zo’n 75% van de zadenmarkt in handen hebben. Ik vond dat toch een behoorlijk shockerend feit. Dat dit mogelijk is komt doordat bedrijven patent aan kunnen vragen op zaden die zij ontworpen hebben. Dit ontwerpen kan gaan via traditionele veredelingstechnieken maar ook via moderne technieken waaruit genetisch gemanipuleerde organismen (GGO’s) ontstaan. In essentie is hier niets verkeerd mee en hebben beide technieken het doel om gewassen te verbeteren om bijvoorbeeld ziektes tegen te gaan. Echter, bij GGO’s kunnen heel specifieke eigenschappen worden ingevoegd. Zo heeft Monsanto een GGO ontworpen dat alleen werkt samen met hun onkruidverdelger Roundup, waardoor ze een dubbele monopoliepositie creëren. Maar uiteindelijk leidt dit tot meer gebruik van herbiciden, vanwege resistent geraakt onkruid, en weer nieuwe ziekten, die op hun beurt resistent zijn geworden voor de GGO’s. Daarnaast neemt het patenteren van zaden de vrijheid van boeren weg. Met deze zaden is het niet mogelijk om te experimenten en ze uit te ruilen, wat de biodiversiteit benadeelt en kans op misoogsten vergroot. Door te experimenteren kunnen boeren namelijk voor beter bestendige plantenrassen zorgen. Kennis en uitwisseling van verschillende zaden is hiervoor noodzakelijk. Deze diversiteit is als het ware een buffer die zorgt voor uitwijkmogelijkheden wanneer het nodig is. Zaden die verschillende eigenschappen hebben, hebben een grotere mogelijkheid om zich aan te passen aan veranderde omstandigheden. Om de eigenschappen van oeroude zaden, of ‘heirloom seeds’, te beschermen is bijvoorbeeld het project Erfgoedzaden opgezet.

Tot zover…

Ik hoop dat ik hiermee een beetje een beeld heb kunnen schetsen waarom het behoud van en kennis over zaden erg belangrijk zijn als het gaat om de toekomst van voedsel. Natuurlijk kun je zelf ook een steentje bijdragen:

• Maak anderen bewust van de macht die de zadenindustrie heeft en het effect op onze voedselvoorziening
• Verzamel zaden van je eigen planten, zie deze handige, bondige beschrijving
• Koop je zaden van een lokale zadenverkoper, zie bijvoorbeeld de lijst in dit artikel
• Start je eigen zadenbibliotheek

Meer verdieping?

Dit is nog maar het topje van de ijsberg als het gaat om de invloed van zaden op het voedselsysteem. Ik heb een aantal interessante artikelen en films op een rijtje gezet mocht je je hier nog verder in willen verdiepen.

• Slow Food International heeft een gids opgesteld met uitgebreide info over zaden en hun belang voor een divers voedselsysteem
• Deze longread van de New York Times wijst ons erop dat een voedselrevolutie begint bij zaden
• Tegenlicht maakte een aflevering over het wereldwijde toe-eigenen van zaden
• National Geographic schrijft over het opslaan van zaden om een opkomende voedselcrisis te voorkomen aan de hand van vele voorbeelden en indrukwekkende foto’s
• De documentaire “SEED – An Untold Story” geeft aan waarom erfgoedzaden zo belangrijk zijn voor de landbouw

 

Tekst en foto // Imke van Rees

P.S. Benieuwd wat SFYN Utrecht nog meer allemaal doet? Volg ons op Instagram en Facebook, of schrijf je in voor onze nieuwsbrief!