Hoe voeden we de groeiende wereldbevolking zonder permanente schade aan de natuurlijke omgeving? De reis door het voedsellandschap die we met SFYN gaan maken om dit voedselvraagstuk te begrijpen ging voor ons écht van start in Friesland. Rond 8:30 arriveerde we op de boerderij van Durk Oosterhof. Met een bakje koffie in de hand en goed ingepakt tegen de sneeuw trapte Bente en Laurens ons weekend af met een duik in de naoorlogse zuivelgeschiedenis van Nederland en met name Friesland. 

‍

“Om grip op de toekomst te krijgen kan het namelijk nuttig zijn om het verleden te begrijpen."

‍

Om grip op de toekomst te krijgen kan het namelijk nuttig zijn om het verleden te begrijpen. Hoewel de Friese zuivelsector al ver in ontwikkeling was voor de oorlog, zette de transitie van ambachtelijke productie zich in de naoorlogse periode voort tot een voornamelijk industriële productie. Met steun van de overheid paste agrarische bedrijven een combinatie van schaalvergroting, mechanisering, automatisering en specialisatie toe. De modernisering van de agrarische sector werd gestuurd vanuit Mansholt's bekende slogan 'nooit meer honger', maar ook uit de noodzaak om productiviteit te verhogen wegens loonstijgingen en afname van voedselprijzen.

‍

Tijdens de jaren zestig en zeventig mengde echter de keerzijde van deze ontwikkelingen zich steeds meer in het publieke debat. Het werd duidelijker dat de uitstoot van bijvoorbeeld stikstof, fosfaat, CO₂ en bestrijdingsmiddelen een negatieve impact had op de natuurlijke omgeving. Zo kwam de impact van de intensieve landbouw op biodiversiteit en de water-, lucht- en bodemkwaliteit steeds meer aan het licht. Met de toenemende inspanningen om via wet- en regelgeving deze milieuproblemen te bestrijden ontstond er ook een spanningsveld tussen het beheer van natuur en landbouw. De boer werd en wordt vaak in het middelpunt van dit spanningsveld gepositioneerd, met als resultaat bedolven te worden onder verschillende verwachtingen. Het is dan ook begrijpelijk dat dit tot frustraties en gevoelens van onbegrip kan leiden. 

‍

‍

Zoals Joris Lohman ons in het SFYN-introductie weekend vertelde valt er een ruw onderscheid te maken tussen de twee uiterste in omgang met milieuproblemen. Charles C. Mann bestempelde deze twee uiterste als die van de tovenaar en de profeet. Ofwel, zij die volledig geloven in het oplossingsvermogen van de technologie (tovenaar) en zij die streven naar het behouden van ecologische waarden en de impact van de productiviteitsgroei aan de kaak stellen (profeet). Door de verschillende opvattingen en de uiteenlopende belangen van boeren, burgers, beleidsmakers en andere betrokkenen is het onduidelijk in welke richting de zuivelsector zich moet ontwikkelen. Ook wij, als SFYN’ers, zijn de uitdaging aangegaan om dit voedselvraagstuk te begrijpen en ons via de academie onder te dompelen in verschillende visies en de perspectieven rondom dit probleem. 

‍

‍

De verschillende opvattingen en visies kwamen ook mooi naar voren in ons bezoek aan zowel biologisch-dynamisch melkveehouder Durk Oosterhof en gangbare melkveehouder Arie van Vliet. Waar Durk het kalfje bij de koe houdt vindt Arie dat juist geen goed idee en waar Arie de hoorns van de koeien een gevaar vindt voor het welzijn van zijn beesten laat Durk ze liever zitten. Hoewel er natuurlijk nog meer verschillen in schaal en aanpak zitten zijn er ook een hoop overeenkomsten. Allereerst, beide boeren willen ons ontvangen om te vertellen over hun vak en staan open om (kritische) vragen te beantwoorden. Als uit deze gesprekken één ding duidelijk naar voren komt, is het dat beide boeren houden van hun koeien en er alles aan doen om keuzes te maken die vanuit hun visie het beste zijn voor hun dieren. 

Hoewel ik met een open houding luister, komen er verschillende vragen omhoog. Hoe het zit met de dingen die we niet met het blote oog kunnen zien? Wat is de uitwerking van deze verschillende manieren van boeren op het bodemleven? We hebben immers geleerd dat de bodem de basis is van alles. En hoe zit het met de biodiversiteit? Wat zijn de uitwerkingen op de lange termijn? Ik ben me hierbij bewust dat ik meer als profeet denk en misschien al denk te weten wat de beste oplossing is. 

‍

“Toen ik op de boerderijen stond overviel mij vooral het gevoel dat het belangrijk is om niet te vergeten dat de boer bovenal ook gewoon een mens is, dat brood op de plank moet brengen voor zichzelf en misschien wel een gezin” 

‍

Tegelijkertijd vraag ik me af of boeren altijd een volledig vrije keuze hebben. Vaak nemen boeren het bedrijf over van een familielid en aangezien deze bedrijven in de naoorlogse periode gestuurd zijn op schaalvergroting en mechanisering lijkt het me niet altijd makkelijk hierin zomaar het roer om te gooien. Laat staan welke financiële factoren bij zo'n keuze komen kijken, boven op de rol van de supermarkten en wet- en regelgeving. Toen ik op de boerderijen stond overviel mij vooral het gevoel dat het belangrijk is om niet te vergeten dat de boer bovenal ook gewoon een mens is, dat brood op de plank moet brengen voor zichzelf en misschien wel een gezin. Als er iets is wat ik heb gehaald uit ons bezoek aan beide boeren is dat er geen 'one size fits all' strategie bestaat om ons voedselvraagstuk te beantwoorden, misschien een ietswat voor de hand liggend en onbevredigend antwoord.  

‍

“Er bestaat geen 'one size fits all' strategie om ons voedselvraagstuk te beantwoorden” 

‍

Dus, hoe voeden we de groeiende wereldbevolking zonder permanente schade aan de natuurlijke omgeving? Hoewel het frustrerend voelt bestaat er in mijn ogen geen eenduidig antwoord op zo'n complexe vraag, en misschien is dat ook helemaal niet erg. Het lijkt me belangrijk dat we proberen onze visie hierover te ontdekken door te blijven luisteren naar anderen en je innerlijke profeet of tovenaar te blijven bevragen. Misschien gaat het ook wel om de acceptatie dat er altijd verschillende visies zullen zijn, maar dat we door de reis door het voedselsysteem zien hoe we als tovenaars en profeten samen kunnen werken om zo goed, duurzaam en eerlijk eten voor iedereen te waarborgen. 

‍

Tekst Sterre van de Ven 

Foto's door Kester Scholten

‍