Een ode aan efficiëntie: een kijkje in de innovatieve wereld van de glastuinbouw. 

Nederland is wereldwijd nummer twee als het gaat om voedsel export. Hoe is dat mogelijk in dit kleine landje? Antwoorden op deze vraag hebben we in het ‘kasrijke’ Westland mogen onderzoeken. Vandaag kijken we volgens Charles C. Mann vooral als ‘tovenaars’ naar dit complexe vraagstuk, die volledig geloven in het oplossingsvermogen van technologie. Of zijn er onder ons toch een aantal ‘profeten’ die streven naar het behoud van ecologische waarden en de impact van de productiviteitsgroei aan de kaak stellen? Een fantastische dag startte lekker vroeg in de ochtend in Tomatoworld waar deelnemers Willeke en Maarten ons een stukje geschiedenis over de tuinbouw in het Westland vertelden.

Om te begrijpen waarom Nederland zo groot is in export, gaan we even terug in de tijd. De fruitteelt in het Westland begon in de 16e eeuw. In de eeuwen daarna kwam de groenteteelt erbij en steeg de Nederlandse bevolking steeds sneller door onder andere de voedselproductie. De voedselproductie steeg zo snel dat er meer geproduceerd werd dan nodig, waardoor dit gebruikt werd voor de export. De efficiëntie van de voedselproductie groeide door, waardoor Nederland momenteel het op één na grootste voedsel exportland ter wereld is. Om een beeld te schetsen: de omzet van de Nederlandse tuinbouw is 30 miljard per jaar, dit is meer dan de omzet van Schiphol.

In Tomatoworld zien we dat de laatste jaren de efficiëntie van de tuinbouw doorgroeit. Tomatoworld is ontstaan door een groep tuinders die zoveel mogelijk kennis met elkaar delen om te ontwikkelen. Volgens de vrijwilligers Anke en Karel van Tomatoworld is dit ook een reden voor het succes van de Nederlandse tuinbouw. Anke en Karel leidden ons rond in de tomatenkassen van Tomatoworld. Een tomatenplant in de grond en in de zon is tegenwoordig het verkeerde beeld. De tomaten groeien in steenwol, kokosvezel of in mos en worden verbouwd in een kas waar er precies genoeg water, licht en voedingsstoffen worden gegeven en waar de warmte optimaal is. Naast enkele handmatige handelingen wordt alles via camera’s en sensoren gereguleerd.

Naast de tuinbouw groeit de ontwikkeling van de zaden van gewassen ook door. Anneke van de Kamp spreekt namens de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en vertelt over zaadteelt- en zaadhandelbedrijf Rijk Zwaan. Ze ontwikkelen nieuwe zaden en verkopen deze over de hele wereld. Er zijn meerdere grote zaadveredelingsbedrijven in Nederland en ons land is hierin ook erg vooruitstrevend. Ongeveer 40% van de wereldhandel in zaden voor land- en tuinbouw is afkomstig uit Nederland. Rijk Zwaan investeert 15 miljoen euro per maand in onderzoek om de kwaliteit van de zaden te behouden en te optimaliseren. Als ze dit niet zouden doen, zou er over een aantal jaar geen fruit en groente meer zijn vanwege ziektes die niet meer kunnen worden bestreden.

Hoewel we trots kunnen zijn op de vooruitgang en technologieën die we hebben bereikt, zijn er ook negatieve aspecten aan verbonden. In de tuinbouw is het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen niet ongewoon en bij het verwarmen van kassen wordt nog steeds gas gebruikt. Hoewel de sector momenteel onderzoek doet naar duurzame alternatieven, ben ik benieuwd naar de mogelijke oplossingen die er nu al beschikbaar zijn en hoever we zijn gevorderd in deze zoektocht. Echter is Anneke optimistisch ingesteld als het gaat om oplossingen voor deze problemen en het creatieve innovatievermogen van de sector. 

Karel vertelt: ‘Het energieverbruik van Tomatoworld is sinds 1990 gehalveerd en er zwemmen weer vissen in het bijgelegen water waar vroeger geen leven te bekennen was door het gebruik van bestrijdingsmiddelen’. In het Westland wordt tegenwoordig gebruikgemaakt van geothermie, ook wel aardwarmte genoemd. Deze dure, maar hoopvolle technologie, waar momenteel geen nadelen van te zien zijn in aardbeving vrije gebieden, kan mogelijk bijdragen aan het realiseren van een CO2-neutrale tuinbouw.

Helaas zijn we nog niet op het punt dat gas volledig vervangen is door geothermie. Dus welke oplossingen zijn er momenteel beschikbaar terwijl we blijven zoeken naar duurzamere alternatieven? Ook moeten we rekening houden met niet-aardbevingen vrije gebieden. Hoewel wind- en zonne-energie al veelvuldig worden gebruikt, zien we bij telers zoals Gerberateler Mike en kamerplant teler Thom dat het nog niet optimaal is. De LED lampen gaan aan wanneer er een overschot aan energie op het net is, terwijl de planten en bloemen deze extra energie niet nodig hebben. Als de telers dit overschot niet opnemen, kan het net letterlijk overbelast raken. Bovendien is er niet altijd energie beschikbaar als er geen zon of wind is.

Overal waar we zijn langs geweest, zijn ze bezig met het reduceren van grondstoffen zoals gas en water. Voor gas worden, zoals eerder genoemd, alternatieven bedacht en ontwikkeld en in veel kassen wordt geen druppel water verspild. Daarnaast zijn alle telers bezig met het reduceren van bestrijdingsmiddelen. Waar we vroeger geen probleem in zagen, zien we nu de schade aan de natuur en worden de risico’s voor de mens ook steeds duidelijker. Het buitenhouden van plagen uit de kassen is moeilijk, waardoor telers voorzichtiger zijn met het binnenlaten van mensen. Maar ook hier worden oplossingen voor bedacht. Het biologische bestrijdingsmiddel bedrijf Koppert Biological gelooft dat de natuur zelf oplossingen biedt voor deze problemen in de land- en tuinbouw en zag al vroeg de meerwaarde van het verminderen of zelfs stoppen met gebruiken van chemische bestrijdingsmiddelen. Zo zien wij bij gerberateler Mike dat natuurlijke vijanden van Koppert worden ingezet tegen plagen en zien wij in de kassen van Tomatoworld dat hommels van Koppert worden gebruikt voor de natuurlijke bestuiving. Naast natuurlijke bestrijdingsmiddelen zien we bij Koppert ook een andere technologie waar mens en natuur niet van worden aangetast. Drones worden ingezet om 's nachts motten te bestrijden door middel van night vision. Een iets luguber verhaal, waar de motten door de propellers van de drones worden gedood. Hierdoor wordt mogelijk de rupsenplaag uit de kassen gehouden en zijn chemische bestrijdingsmiddelen, die tot veel meer dood en verderf leiden, hopelijk niet meer nodig. 

De laatste rondleiding werd gegeven door onze eigen deelnemer Maarten van Koppert Cress, die ons meenam in de kassen met de vers gekiemde plantjes met een intense smaak en geur. De cress, samen met groenten van telers in de buurt, werden gebruikt in het fantastische en volledig plantaardige diner dat werd gekookt door onze eigen chefs Isabelle, Manon, Maarten, Lucas, Max en Tess.

Terugkomend op het onderwerp van deze dag: welke technologische ontwikkelingen en innovaties zijn er in de glastuinbouw en hoe ver zijn we met de mogelijke oplossingen voor de spelende problemen in de glastuinbouw? 

De mentaliteit van de glastuinbouw is om efficiënter te worden en minimaliseert het gebruik van grondstoffen om zo veel mogelijk uit hun productie te halen. Dit is volgens de sector van cruciaal belang om de wereld van voedsel te voorzien. Technologie is hierbij een sleutelfactor. Hoewel er nog veel uitdagingen zijn die aandacht nodig hebben om op te lossen voor een duurzame toekomst, blijft de sector hoopvol en trots. Er is echter weinig tijd meer, dus het is belangrijk om snel actie te ondernemen.

Ook al zijn er mensen, de ‘profeten’ onder ons, die zich uitspreken tegen het verhogen van de productiviteit om ecologische waarden te behouden, zal dit op zichzelf het voedselvraagstuk van de toekomst niet oplossen. Het is belangrijk om samen te werken en verschillende oplossingen te vinden. Hoewel er geen eenvoudige eenduidige oplossing is, denk ik dat wij (SFYN) en andere jonge voedselveranderaars ons steeds meer inzetten om deze problemen sneller op te lossen. Samen moeten we ons inzetten voor de toekomst van ons voedselsysteem.

‍

Tekst: Sophie van Oppenraaij

Beeld: Tessa van der Geer

📸 Kester Scholten