Welkom bij het #SFYNkijkje! De blog waarin alle ins en outs van de SFYN Academie 2024 langskomen. Een uniek kijkje in het dagboek van een deelnemer: met welke blik bekijkt hij/zij/die de academie? Welke vragen werden er beantwoord en welke bleven er juist hangen? Wat werd er verteld, waar gingen we op bezoek, en nog belangrijker, wat werd er gegeten?! Dit keer doet deelnemer Merel uitgebreid verslag van de vierdaagse reis naar Zuid-Limburg, waar de rol van de mens centraal stond en de deelnemers nadachten over hun plek in het systeem.

Is je interesse gewekt voor de volgende editie van de Academie? Laat je gegevens achter op dit formulier, dan sturen we je een berichtje wanneer de aanmeldingen weer openen. Veel leesplezier!

‍

Jouw plek in het systeem

Zuid-Limburg, Mei 2024

Tekst: Merel Nolet

Beeld: Studio Pur Sang

‍

Donderdag 2 mei. De wekker biept me in de vroege ochtend wakker. Nog voordat ik gedachten heb gevormd, stap ik uit bed. Ik kleed me aan, poets mijn tanden en kijk naar de koffer die ik gisteravond zorgvuldig ingepakt heb. Vol verwachting. Water pruttelt onrustig op het vuur. Ik moet gaan. Ik schep twee royale lepels koffie in de aeropress, giet het dampende water erover en druk het met het kleine beetje kracht dat mijn ontwakende lijf kan vinden door het filter. Ik schuif nog snel een bak muesli naar binnen en haast me naar buiten.

‍

Diervoeding van reststromen

Samen met academiegenoten Ada en Rosanne rijd ik het Limburgse heuvellandschap tegemoet. De eerste stop is diervoederfabrikant Nijsen Company. In een systeem waarin dieren gezien worden als cruciaal onderdeel van de kringloop, heeft Nijsen een belangrijke circulaire rol. Het bedrijf redt 100 miljoen kilo afgekeurd eten per jaar uit de afvalbak. Bakken vol - voor de mens - imperfecte speculaasjes, crackers, bonbons en snoepgoed worden hier, gemengd met andere grondstoffen en een premix, verwerkt tot veevoer. Niet zo gezond, merkt iemand op, waarop Business Development Manager Karel van der Velden ons de realiteit onder ogen schuift. In het huidige systeem waarin de mens aan de knoppen draait, is het dier slechts een schakel. Veevoer is daarin bedoeld om dieren zo snel mogelijk te laten groeien. Nijsen maakt dat diervoer, dat qua samenstelling en nutriënten niet verschilt van reguliere alternatieven, van reststromen uit een gebroken systeem. Het enige wat ze anders doen, is zich inzetten tegen voedselverspilling.

‍

De verleiding van de korte termijn

Met onze buiken vol vlaai en onze hoofden vol gedachten, vervolgen we onze reis naar het Zuid-Limburgse Noorbeek, waar Christophe de Warrimont walnoten teelt. Met businesspartner Carola maakt hij daar olie, stroop en fond van onder de naam Nøyer. Uitkijkend over het weiland waar de Belgisch witblauwen grazen, deelt Christophe zijn zorgen over het veranderende Limburgse landschap. Oude fruitboomgaarden maken plaats voor ‘snelle’ gewassen zoals maïs. Christophe is bang dat ook bij vertrek van zijn buren, agrariërs op leeftijd, de diversiteit plaatsmaakt voor een mono-gewas dat slechts op korte termijn iets oplevert.

Christophe vindt het niet gek dat boeren daarvoor kiezen. Een fruit- of notenboomgaard geeft pas na een aantal jaar productie en dat is voor veel boeren en banken onaantrekkelijk. Dat bomen CO₂ opslaan en de wortels water vasthouden, iets dat vanwege het overstromingsrisico in deze zuidelijke provincie geen overbodige luxe zou zijn, wordt vaak gemakshalve genegeerd. Christophe nam het heft in eigen hand. Hij financiert zijn notenteelt-experimenten met het uitbaten van een groepsaccommodatie: Hoeve de Peul, ons Zuid-Limburgs thuis voor de komende drie nachten.

‍

Exotische walnoot

Anders dan de inheemse hazelaar, groeit de walnotenboom van nature in Iran, Centraal-Azië en China. De Romeinen brachten de boom naar West-Europa, waar hij de naam walnoot kreeg, wat in het Oud-Germaans letterlijk “vreemde noot” betekent. Dat de walnoot een van de vele voorbeelden is van eten dat de wereld over reist, leren we van kok, foodstylist en culinair activist Lelani Lewis, die ons de volgende ochtend meeneemt in een stukje koloniale geschiedenis.

Hoewel we voedsel vandaag de dag vaak zien als culturele rijkdom en verbindend, ligt er een verdeelde geschiedenis aan ten grondslag - die doorleeft in het heden. Suiker, katoen, koffie… het zijn stuk voor stuk gewassen, vaak monoculturen, die in koloniën werden - en soms nog steeds worden - verbouwd door geëxploiteerde arbeiders. Sinds de Columbiaanse Uitwisseling na de ontdekking van Amerika in 1492, reisden mensen, culturen en gewassen in groten getale de wereld over. Deze uitwisseling bracht ons onder andere de 'oer-Hollandse' aardappel, die helemaal niet Hollands, maar Zuid-Amerikaans is.

‍

Dekoloniseren

“Food tells a story of history and power”, zegt Lelani. We kunnen culturele diversiteit niet omarmen zonder kolonialisme en de herkomst van producten, technieken en ander cultureel erfgoed te erkennen. Maar is erkenning voldoende om het voedselsysteem te dekoloniseren? Lelani heeft geen alomvattend antwoord, zoals niemand dat heeft, maar benoemt wel het belang van vergeten inheemse producten zoals Fonio, een authentiek Afrikaans graan dat goed kan groeien in droge gebieden. Kijk je naar het lokale, in plaats van het globale, dan brokkelt de afhankelijkheid die de globalisering van het voedselsysteem met zich meebrengt stukje bij beetje weer af.

En efficiëntie dan, het resultaat van technologische vooruitgang en uitwisseling? Staat het paradepaardje van de Nederlandse landbouw onder druk? Lelani benoemt dat geïndustrialiseerde landbouw maar 30% van de bevolking voedt. Kleinschalige boerderijen voeden de overige 70%. En hoewel er ook studies zijn die anders beweren, rijst de vraag waar het verafgoden van de geïndustrialiseerde landbouw ons, denkend aan klimaatverandering, volksgezondheid, ongelijkheid en mensenrechten, de komende jaren zal brengen.

‍

Lokaal & regeneratief

Boeren Iris en Yves zetten ook hun vraagtekens bij de grote schaal waarop in West-Europa voedsel wordt geproduceerd. Op hun regeneratieve* Lenteland-boerderij ‘t Sierveld in Mechelen zetten ze zich in voor iets dat je gemeenschappelijke zelfvoorzienendheid zou kunnen noemen. De lenteland-boerderij is een coöperatie waarvan iedereen mede-eigenaar kan worden. Anders dan bij Heerenboeren, kun je bij Lenteland ook mede-eigenaar worden zonder er zelf voedsel af te nemen. Andersom kan ook: als je geen financiële middelen hebt om mee te investeren, kun je je wél aanmelden voor de voedselpakketten. Daarvoor werken de boeren volgens het principe van de solidaire betaling.**

Iris en Yves ontvangen ons op 5 mei voor een lunch op hun boerderij. De tafelkleden wapperen haast vertraagd tegen de achtergrond van het schilderachtige landschap. Eenmaal uitgegeten, loodst Yves ons langs de kwekerij en de stroken opkomende gewassen die straks de voedselpaketten gaan verrijken. Ondertussen vertelt hij hoe belangrijk hij het vindt dat de boerderij gezamenlijk gedragen wordt en lokaal haar afzetmarkt vindt, want anonimiteit zorgt voor een gebrek aan verantwoordelijkheid - iets waar ons voedselsysteem bol van lijkt te staan. “Het is makkelijk om je niet verantwoordelijk te voelen voor wie of wat je niet kent”, zegt hij. “Dus laten we stoppen met praten over ‘de wereld voeden’ en eerst maar eens onze omgeving gaan voeden”. Want pas als je je verantwoordelijk voelt voor je omgeving, impliceert hij, heb je een drijfveer om gezond en duurzaam voedsel te produceren.

Op de boerderij van Iris en Yves komt een idyllisch eind aan een bewogen weekend. Onderweg naar huis blikken we terug op de afgelopen dagen. Ik denk aan die ochtend op 2 mei, inmiddels alweer een eeuwigheid geleden. Als ik de volgende ochtend thuis wakker word, zijn de ogen waarmee ik naar mijn koffer, koffie en ontbijt kijk niet dezelfde. De vanzelfsprekendheid waarmee de dagelijkse handelingen zich dag na dag voltrekken is voor heel even verdwenen. Het contrast tussen overvloed en schaarste, tussen rijk en arm en tussen onderdrukker en onderdrukte - de thema’s die de afgelopen dagen ongepolijst aan bod kwamen - laten hun stempel achter. Net als het voedselsysteem, dat zich aan niets van dit onttrekt.

‍

Voetnoten

* Ook regeneratieve landbouw, weten we van Lelani, heeft wortels in inheemse culturen. Veel boeren wereldwijd maken dankbaar gebruik van die eeuwenoude schat aan kennis.

** Solidaire betaling is een systeem dat mensen in staat stelt naar draagkracht te betalen. De impact van gebrek aan toegang tot gezond voedsel zagen we eerder dit weekend ook, toen we bij het ontbijt zelf ervoeren hoe het is om - na een muntje op te gooien dat je lot bepaalt - geen toegang (meer) te hebben tot gezonde voeding en we later op stap gingen met de Quiet Community, een organisatie die zich inzet voor mensen in (stille) armoede.

‍